donderdag 31 augustus 2017

Over leven in het post-waarheid-tijdperk

Het mooie van het massaal wegvallen van 'De Waarheid' vind ik, dat het ons als maatschappij dwingt te gaan leren om waarachtiger te communiceren. Met elkaar. En in de eerste plaats met onszelf. 

- Een subjectieve lap tekst geïnspireerd door Zomergasten met Claudia de Breij. -


Stel, de kop van een nieuwsbericht luidt: "Marokkaan slaat hond dood"? En stel, de kop van een ander bericht, in een ander medium, luidt: "Man redt kind"? En stel nou, dat beide artikelen gaan over exact dezelfde feitelijke gebeurtenis, namelijk dat iemand een kind, dat werd aangevallen door een hond, heeft gered door het dier te doden?

Eén verhaal, twee totaal verschillende weergaven. Een extreem, waargebeurd voorbeeld van hoe beeldvorming werkt. Dit was ooit de eerste les die ik leerde tijdens een basiscursus Journalistiek. Wat mij betreft zou elke Nederlander deze belangrijkste les van de hele cursus mogen leren. Want zulke beeldvorming beïnvloedt elke minuut van de dag, ook in de doorgaans minder vergaande vormen, ingrijpend de manier waarop we de wereld om ons heen zien en tegemoet treden.

Objectiviteit bestaat niet. Elke journalistieke productie is, met de beste bedoelingen, in meer- of mindere mate gekleurd door de mens die het maakte. Niet alleen door de woordkeus en vormgeving. Ook het proces van nieuwsgaring bestaat uit de ene menselijke keuze na de andere. Waar haal je informatie vandaan? Wie laat je aan het woord? Welke context info laat je sneuvelen als het maximaal aantal woorden bereikt is?

Injectienaald
Zelfs als je je hiervan goed bewust bent, wordt je wereldbeeld onwillekeurig bepaald door de kleur van het medium dat je kiest. Stel dat na beide krantenkoppen uit bovenstaand voorbeeld exact hetzelfde artikel zou volgen. En stel je bent geen koppensneller, maar een zorgvuldige lezer. Dan nog, zo leerde ik in lessen Marketing, zal iets van de lading van de KOP blijven hangen in je brein en zich verbinden met de daar reeds aanwezige bibliotheek. Een mechanisme waar reclamemakers dankbaar gebruik van maken. Dat alles verloopt grotendeels onbewust. Als je maar vaak genoeg informatie met een bepaalde inhoud en lading over je heen krijgt of tot je neemt, word je er onherroepelijk door beïnvloed, zonder dat je het door hebt. Dit noemt men, veelzeggend, de injectienaald-theorie, een bekende theorie uit de massa-communicatie.

Als je maar vaak genoeg een bepaalde lading over je heen krijgt, word je er onherroepelijk door beïnvloed.

Een betrouwbare, goed geschoolde journalist is geen reclamemaker. Zijn opdracht is om dan in elk geval zo objectief mogelijk te zijn. Hoor en wederhoor toe te passen. Kritisch te zijn in zijn bronnen. Informatie dubbel te checken. Hij is getraind om zich bewust te zijn van zijn eigen mening en drijfveren en deze zo min mogelijk te laten meespelen. Of wel, maar dan zo dat duidelijk is, dat het om subjectieve informatie gaat. Dat zorgt ervoor, dat zijn weergave van de werkelijkheid in elk geval binnen bepaalde marges blijft. Maar dan nog blijft er altijd sprake van subjectiviteit. Alleen al de keuze om over de ene gebeurtenis wel te berichten en de andere buiten beeld te laten, kleurt onherroepelijk het denken van de lezer.

Nep-informatie
Maar wat als een journalist ook idealist is? Of gewoon boos? Journalisten zijn net mensen. Of wat als het belang van objectiviteit binnen de journalistiek zelf devalueert? En wat, als er steeds meer informatie geproduceerd wordt, door mensen die niet getraind zijn in zo objectief mogelijke, kwalitatieve nieuwsgaring? Of die dat gewoon niet zo belangrijk vinden? Of andere doelen en prioriteiten hebben? Wat als journalistiek en reclame (politiek, commercieel, religieus, idealistisch) steeds meer door elkaar gaan lopen? Wat als er een internet vol informatie is, waar iedereen elkaar klakkeloos kopieert, filmpjes en foto's plaatst zonder (juiste) context, en naar eigen believen content produceert (zoals ik nu ook)? Wat als er steeds meer tegenstrijdige informatie is? En wetenschap ook niet heilig blijkt? En wat als daar nog een hele dikke schep (hoe dik?) bovenop wordt gedaan door de bewust geproduceerde nep-informatie door machthebben partijen van allerlei allooi? Hoe weet je dan nog, überhaupt, wat waar is, of in elk geval redelijk dichtbij de feiten ligt?


Dat weet je niet. Want je hebt de tijd en mogelijkheden niet om informatie werkelijk goed te controleren. En dus kies je óf voor dat wat jou goed uitkomt. "Wie wil je zijn?" is in je mediakeuze vandaag de dag misschien dus een relevantere vraag, dan de vraag wie de waarheid vertelt. Nog meer dan vroeger, ben en word je, wat je leest.

"Wie wil je zijn?" is in je mediakeuze vandaag de dag misschien dus een relevantere vraag.

Bestaat waarheid?
Of je vertrouwt niets meer en keert je af van elke informatievoorziening. Je gaat zo twijfelen aan wat waar is, dat je je afvraagt of waarheid wel bestaat. Natuurlijk weet iedereen die wel eens een beetje gefilosofeerd heeft, dat het sowieso maar de vraag is of waarheid wel bestaat. Dat 'waarheid' ook maar een door mensen bedacht concept is. En de ontwikkelingen in de quantum-wetenschappen geven ook het begrip werkelijkheid een steeds dynamischer lading. Maar tot nu toe waren er handvatten genoeg om ons geloof in 'Waarheid' in stand te houden. Nu lijkt het af te brokkelen in hoog tempo. Door bovenstaande. Maar ook toenemende individualisering, globalisering en aftakeling van heersende religies, maken dat de diversiteit aan persoonlijke waarheden (levensvisie, waarden, normen) steeds groter wordt, waardoor de waarde van 'Waarheid' als verbindend en vaststaand element daalt.

Minder media
Er is ongelofelijk veel gaande op dit vlak. Er verandert door alle informatie- en intelligentie technologie gruwelijk veel, op heel fundamenteel niveau, in heel rap tempo. Er zijn momenten dat ik daar bang en onzeker van word. Ik denk dat ik niet de enige ben. Welke informatie kan ik nog vertrouwen? Wat is het alternatief? Gaan we terug naar survival of the fittest (of in deze tijd, intelligentst)? Mijn 'oplossing' is momenteel ook, om steeds minder media tot me te nemen. Het schijnt een trend te zijn. Ik richt me, een enkele uitzondering daargelaten, op de voor mijzelf waarneembare 'werkelijkheid' van het hier en nu. Dat blijkt (nog) lang niet zoveel problemen te geven als ik vreesde, zelfs in mijn toch al best geïsoleerde leventje. Ja, het is ongemakkelijk als ik twee dagen na een grote aanslag schaapachtig kijk als iemand erover begint. Maar ach, hoe erg is dat? Ik heb sowieso geen behoefte aan dergelijke zinloze 'ach en wee' gesprekken. Wat heb je eraan? (Ik heb me zorgelijk afgevraagd of dit onverschillig en ongevoelig is, maar het tegendeel is waar, is de conclusie in mijn bubbel)


Ja, wat heb je eraan? Zijn (nieuws)media noodzakelijk om gevaar te zien aankomen? Of beter in je behoeften te kunnen voorzien? Maken media je succesvoller in je eigen overleving? Of is dit een illusie, de angst voor het niet weten, die eindelijk wordt doorgeprikt? Alleen al een heel ingewikkeld vraagstuk met vele kanten, waar ik nu even niet verder over nadenk. Mijn huidige fascinatie ligt bij een ander aspect van media en informatievoorziening, namelijk...


Verbinding
Een gedeelde werkelijkheid? Al is daar door internet natuurlijk steeds minder sprake van, dat is het hem juist, maar wat is het gevolg? Toen iedereen hetzelfde nieuws kreeg, of dit nu klopte of niet, wist je in elk geval waar anderen mee bezig waren, hoe ze de wereld zagen. Je wist wat de ander wist. Wat zijn daarvan de voordelen en nadelen? Je begrijpt elkaar beter? En is dat noodzakelijk? Hoezeer hebben we een gedeelde werkelijkheid nodig voor onze sociale omgang en het functioneren als groep, voor verbinding? Wordt al die toenemende onduidelijkheid en onzekerheid onze ondergang?

Hoezeer hebben we een gedeelde werkelijkheid nodig voor ons functioneren als groep?

In elk geval is relatief eenduidige informatie wat we gewend waren. Vroegah... waren de onderlinge verschillen, zowel in de informatie die we binnen kregen als in de waarheid die we kenden, veel kleiner. Tegenwoordig is alles mogelijk. En ook al hebben bepaalde mensen het nog over 'de Nederlandse' normen en waarden, ik zie eerlijk gezegd niet wat die dan zijn. De verschillen in wereldbeeld en levensvisie zijn, ook binnen de autochtone Nederlandse bevolking, gigantisch. En ze zijn ook steeds veranderlijker per individu. Tenminste, dat is wat ik ervaar als typisch kind van mijn -individualistische- tijd.

Wat is respect?
Meer ruimte voor ieders individuele, unieke waarden en zijn, is prachtig voor de manifestatie van de diversiteit die Moeder Natuur ons gegeven heeft. Vind ik. Het doet waarschijnlijk wel een groter beroep op onze sociale omgang en communicatie. En op de balans tussen respect voor onszelf en elkaar. Maar ja, wat is respect? Hoe behandel ik de ander met respect, als zijn/haar idee van wat respect is, totaal anders is dan het mijne? Voor mij persoonlijk is respect bijvoorbeeld iets onvoorwaardelijks (niet dat het me altijd lukt daar ook naar te leven, maar het is wel het streven) iets dat IK kies als grondhouding. Terwijl er ook mensen zijn die vinden dat een ander respect moet verdienen door zich eerst zelf aan bepaalde normen te houden. Dat werkt dus in de praktijk heel anders. En dat kan flinke conflicten geven, en serieuze problemen, op leven en dood toe. En hoe je daar dan weer mee om moet gaan, ook daarover verschillen de meningen geloof ik, nogal eens.

Meer ruimte voor ieders unieke waarden doet waarschijnlijk een groter beroep op onze communicatie.

Echt contact
Als individueel gericht type (geen -ist! ;) ) zeg ik dan, dat ik toch echt dicht bij mezelf moet blijven in zo'n fundamentele waarde (ok, tenzij mijn leven op het spel staat). Daar ben ik nog niet zo erg goed in, en dus weet ik eigenlijk nog niet zo goed, hoe dat dan in de praktijk uitpakt. Wel weet ik, dat als ik mezelf niet serieus neem, ik onzeker word, me te veel aanpas, over mijn eigen grenzen ga, sneller geïrriteerd raak, minder open en tolerant ben en sowieso niet tot echt contact kom. Tot ruzie leidt het zelden, maar al dat beleefde, vermijdende gedoe ervaar ik als uitermate onbevredigend. Ik heb niet het idee dat het mij of de ander werkelijk iets brengt. Hoe de ander het ervaart, weet ik niet, want over zulke dingen hebben de meeste mensen het niet. Kwaliteit van contact, verschillen overbruggen, het is een flink thema in mijn leven. Ik vind het moeilijk. Zelf werk ik er serieus aan. Maar ik verwacht een beetje dat het voor ons allemaal steeds moeilijker wordt. Ook al loopt de maatschappelijke mond anno nu over van 'Liefde' (maar of al die harten er echt zo vol van -kunnen- zijn?) Als er érgens veel verschillende interpretaties en belevingen van zijn, dan is het misschien wel van 'Liefde'.

Innerlijke waarheid
In elk geval lijken we naarstig ergens naar op zoek. Duiken er knuffelworkshops op. Schieten cursussen in verbindende communicatie als paddenstoelen uit de grond. Het mooie van het massaal wegvallen van 'De Waarheid' vind ik, dat het ons als maatschappij dwingt om te gaan leren om beter, waarachtiger te communiceren. Met elkaar. En in de eerste plaats met onszelf. Want als 'De Waarheid' in de vorm van extern opgelegde dogma's én gewaande illusies op beeldschermen, wegvalt, rest er alleen onze eigen innerlijke diepe waarheid. Terug naar de basis. En eigenlijk heb ik al wel ervaren, ook al vergeet ik deze momenten in al het tumult soms nog, dat vanuit die kern, het contact met anderen zoveel mooier wordt. Juist in het erkennen van jezelf en de ander, kun je de verschillen veel beter overbruggen, werkelijk verbinden. Want in dat oprechte contact met jezelf ontstaat de eigenwaarde en ook het zelfvertrouwen. Het voertuig dat je voorbij je angst brengt.

In het oprechte contact met jezelf ontstaat het voertuig dat je voorbij je angst brengt. 

Ach, dat is ook maar weer een visie. Misschien wordt dat wat ik ervaar hier wel enorm door gekleurd. Ben ik geïndoctrineerd door de informatie die ik de afgelopen jaren verkozen heb tot me te nemen. Hou ik mezelf stevig voor de gek. Wie weet?

Prima. Maar als ik dan toch iets moet geloven, dan maar in deze mogelijkheid dat, het verbinden met vallen en opstaan lerende, het ondanks al die beangstigende ontwikkelingen, goed komt, beter wordt. Want als ik de angst laat winnen is, zoals Claudia het zondag zei in Zomergasten, het verhaal al afgelopen. En ik hoef niet zo nodig het einde te weten. Maar ik wil wel heel graag nog een flink stuk verder lezen in het ondanks en dankzij alles schitterende verhaal dat ik in het leven, micro en macro, meen te zien.